HoonSmart.com>>SCB EIC เปิดมุมมองใหม่ของวิกฤตหนี้ครัวเรือนไทย ผ่านพฤติกรรมและจิตวิทยา พร้อมเสนอแนวทาง “Unlearn ความสิ้นหวัง” เพื่อปลดล็อกเศรษฐกิจไทยจากกับดักหนี้
SCB EIC ธนาคารไทยพาณิชย์ ชี้ว่า ปัญหาหนี้ไม่ใช่แค่เรื่องเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นเรื่องของ “พฤติกรรม” และ “ความรู้สึกสิ้นหวัง” ที่ฝังลึกในใจของครัวเรือนไทย ซึ่งอาจกลายเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการฟื้นตัวของเศรษฐกิจในระยะยาว
ตัวเลขลด แต่ความเปราะบางยังอยู่
แม้สัดส่วนหนี้ครัวเรือนต่อ GDP จะลดลงมาอยู่ที่ 87.4% ในไตรมาสแรกของปี 2568 จากจุดสูงสุดที่ 95.5% ในปี 2564 แต่การลดลงนี้ไม่ได้เกิดจากการปลดหนี้ หากมาจากการที่สถาบันการเงินเข้มงวดในการปล่อยสินเชื่อใหม่ ขณะที่ยอดสินเชื่อคงค้างเริ่มหดตัว สะท้อนถึงความเปราะบางที่ยังไม่คลี่คลาย
เมื่อครัวเรือน “เรียนรู้ที่จะหมดหวัง”
รายงานนี้สะท้อนอีกด้านของปัญหาหนี้ คือ “ภาวะสิ้นหวังที่เรียนรู้มา” หรือ Learned helplessness ซึ่งเกิดจากการเผชิญกับความล้มเหลวซ้ำ ๆ จนเชื่อว่าตนเองไม่สามารถเปลี่ยนแปลงอะไรได้อีก ส่งผลให้ครัวเรือนเลือกใช้จ่ายในปัจจุบันมากกว่าการชำระหนี้ แม้จะมีศักยภาพก็ตาม
พฤติกรรมหนี้เรื้อรัง
– “ไม่มี ไม่หนี ไม่จ่าย” ปฏิเสธสถานการณ์และไม่หาทางออก
– ชำระหนี้ขั้นต่ำ แม้มีศักยภาพมากกว่านั้น เช่น การชำระหนี้เพียงขั้นต่ำ ซึ่งอาจเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้กว่า 30% ของครัวเรือนเลือกชำระหนี้เพียงขั้นต่ำและสุ่มเสี่ยงเป็นหนี้เรื้อรั
– เมินเฉยต่อความช่วยเหลือ เพราะเคยล้มเหลวซ้ำ ๆ ความล้มเหลวซ้ำๆ ยิ่งเสริมแรง Learned helplessness ทำให้เรียนรู้ว่าการขอความช่วยเหลือไม่ช่วยแก้ปัญหา สุดท้ายครัวเรือนจึงอาจไม่กระตือรือร้นเท่าที่ควรในการขอความช่วยเหลือจากเจ้าหนี้หรือภาครัฐ ซึ่งอาจนำไปสู่การปิดกั้นตัวเองและไม่ยอมหาทางออก
ทางออกใหม่แก้ที่พฤติกรรม
SCB EIC เสนอแนวทางแก้หนี้ผ่านมิติพฤติกรรม
1.การใช้ระบบเตือนและทำบัญชีรายรับรายจ่าย เป็นตัวช่วยเตือนตนเอง
2.การตั้งเป้าหมายเล็ก ๆ เพื่อสร้างแรงจูงใจ เพื่อสร้างวินัยและความหวัง กระตุ้นแรงจูงใจในการชำระหนี้ต่อไป
3. การหลีกเลี่ยงการเปรียบเทียบตนเองกับผู้อื่น เช่น หลีกเลี่ยงการเปรียบเทียบตนเองกับผู้อื่น ไม่สร้างความสิ้นหวังใหม่
4.การสร้างแรงบันดาลใจจากผู้ที่เคยผ่านวิกฤตหนี้มาก่อน
นโยบายรัฐอย่าง “คุณสู้ เราช่วย เฟส 2” ก็เป็นอีกหนึ่งกลไกที่ช่วยให้ครัวเรือนกลับมามีความหวัง โดยมีมาตรการย่อย ได้แก่ “จ่ายตรง คงทรัพย์” ช่วยลดภาระจ่ายค่างวดของครัวเรือนในแต่ละเดือน ค่างวดที่ผ่อนจ่ายไปนั้นจะถูกนำไปตัดต้นเงินกู้ทั้งหมด โดยพักดอกเบี้ยและตัดต้นเงินกู้ทันที ช่วยให้หนี้ลดลงเร็วขึ้น และสร้างแรงจูงใจเชิงบวก
แนวทางการแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือนไทยให้สำเร็จจึงไม่ใช่แค่เรื่องของตัวเลขหนี้ที่เห็นเพียงอย่างเดียว แต่เป็นเรื่องของความหวัง วินัย และการสร้างระบบจูงใจเบื้องหลัง ที่จะช่วยสนับสนุนให้ครัวเรือนไม่ยอมแพ้ โดยความพยายามของครัวเรือนและการสนับสนุนจากสถาบันการเงินและภาครัฐ จะเป็นกุญแจสำคัญ เพื่อสร้างสังคมที่เปลี่ยนผ่านจากหนี้ที่เป็นปัญหาชีวิต สู่การมีหนี้ที่ยังคงมีหวังฟื้นฟูชีวิต